بررسی تطبیقی هنرهای تزئینی داخل خانه ها و کاخ های دوره قاجار ایران و باروک فرانسه

بشر اولیه دیوار غارها را با توجه به حس زیبایی شناسی خود؛ برای برآوردن نیاز شکار و تأمین غذا نقاشی کرد. پس از آن در طول تاریخ، انسان ها با توجه به همین حس، فضای زندگی خود را تزیین کردند. این تزیینات طبق فرهنگ، آداب و رسوم، اعتقادات و حتی سیاست هر جامعه متفاوت بود. البته سلیقه فردی که در آن محل زندگی می کرد نیز اهمیت داشت. به تدریج رنگ آمیزی و تزیینات به وسیله نمایش قدرت و اقتدار افراد و جزء جدایی ناپذیر فضای داخلی کاخ ها و خانه ها تبدیل شد. حکومت شاهان قاجار در ایران و سلطنت لویی ها در فرانسه دو دوره مورد توجه در تاریخ معماری این دو کشور است. معماری فرانسه در دوره لویی سیزدهم و چهاردهم در اوج درخشش خود در سبک باروک بود. تأثیرات این سبک توسط افراد فرنگ رفته و به ویژه ناصرالدین شاه در تزیینات معماری ایران وارد شد. کاخ ها و عمارت های بسیاری به خصوص در دوره سلطنت ناصرالدین شاه ساخته شد که هر یک با ترکیبی کم نظیر سعی در نمایش قدرت و عظمت صاحبان خود داشتند. هنر ایران دوره قاجار بر خلاف نظر بسیاری از پژوهشگران از خلاقیت بالایی برخوردار است. درک و شناخت اجزا و چگونگی اجرای هر یک از قسمت های آن، ما را به شناخت هنر غرب ملزم می کند. در اواخر دوره صفویه تأثیرات هنر غرب نمود زیادی در هنر ایران داشت که در دوره قاجار به اوج خود رسید. تزیینات کاخ ها و خانه های قاجار یکی از بخش هایی است که برای درک و شناخت اجزای آن باید با سبک های غربی به خصوص باروک آشنایی کامل داشت. هنر باروک در سده هفدهم و هجدهم پس از ایتالیا در فرانسه به اوج شکوفایی رسید. انگلستان و آلمان نیز دو کشور دیگری بودند که سبک باروک در آنها رایج بود. ناصرالدین شاه قاجار با هر سه این کشورها ارتباط داشت و سه بار از آنها دیدن کرد. در این میان روسیه نیز که پل ارتباط ایران و اروپا بود از این سبک در معماری خود بهره های فراوان برد و آن را با ویژگی های شرقی درآمیخت و باروک روسی را پدید آورد. همان طور که اشاره شد باروک در فرانسه سرآمد شد و با توجه به بررسی این پژوهش که دوران ناصری را شامل می شود؛ ناصرالدین شاه توجه خاصی به این کشور داشت و بیشتر معمارانی که برای همکاری به ایران دعوت شده بودند فرانسوی بودند. بنابراین کاخ ها و خانه های سبک باروک فرانسه و البته سبک روکوکو در سده هفدهم و هجدهم برای تطبیق با کاخ ها و خانه های تهران دوره ناصرالدین شاه قاجار انتخاب شد. البته در این بررسی فقط به مقایسه شکل تزیینات و تفاوت ها و شباهت ها خواهیم پرداخت. عوامل موثر بر تزیینات و روند تحول آنها نیاز به بحث بیشتری دارد که جایگاه آن در این پژوهش نیست. مولفه های بسیاری در بناهای قاجار از جمله گچبری و نقاشی وجود دارد که قابل مقایسه با تزیینات داخلی معماری فرانسه به سبک باروک است. هدف اصلی این پژوهش شناخت و تحلیل تزیینات کاخ ها وخانه های تهران دوره ناصرالدین شاه قاجار با تطبیق تزیینات خانه ها و کاخ های سبک باروک فرانسه است. شیوه تحلیلی، توصیفی با استفاده از جمع آوری اطلاعات از طریق کتاب ها، مقاله ها، پایان نامه ها، اسناد و تحقیق میدانی از کاخ ها و عمارت های قاجاری؛ در این پژوهش انجام شد. در هنر قاجار علاوه بر باروک و روکوکوی فرانسوی؛ روسیه، انگلستان و آلمان نیز دخالت داشتند. بنابراین دوره قاجار ناصری تحت تأثیر سبک های اروپایی آثار هنری خود را خلق کرد.